ΜΙΚΡΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΤΟΥ «ΥΜΝΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ»

 

Ο«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» είναι μία ποιητική σύνθεση που εκτείνεται σε 158 στροφές. Γράφτηκε τον Μάιο του 1823 από τον ποιητή Διονύσιο Σολωμό (1798 – 1857) που τότε ήταν εικοσιπέντε χρονών.

Η ποιητική μούσα τίθεται στην υπηρεσία του αγώνα του Έθνους: ιστορεί τα κατορθώματα και τον αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία. Το τραγούδι της ελευθερίας έχει διττό σκοπό: αφενός να εμψυχώσει τους επαναστατημένους Έλληνες, να τους νουθετήσει και αφετέρου να ευαισθητοποιήσει τους ευρωπαίους φιλέλληνες και να τους υποδείξει το δίκαιο και τη νομιμότητα του ιερού αγώνα (θρησκεία και ελευθερία) και να εξασφαλίσει την υποστήριξή τους. Άλλωστε είναι εκπεφρασμένη η επιθυμία του ποιητή να διαδοθεί το ποίημα με αλλεπάλληλες εκδόσεις και μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες. Στο έργο αυτό ο νεαρός ποιητής θα θέσει με παραδειγματικό τρόπο τα πρότυπα της εθνικής μας ιδεολογίας. Γι’ αυτό από το 1864 οι δύο πρώτες στροφές αποτελούν τον εθνικό μας ύμνο. 

Το ποίημα θα τυπωθεί μόλις σχεδόν γράφεται το 1824 στο Μεσολόγγι και σχεδόν ταυτόχρονα θα μεταφρασθεί και θα εκδοθεί στα γαλλικά, αγγλικά και ιταλικά την επόμενη χρονιά (1825). Ο Σολωμός ζητά να μεταφρασθεί από σπουδαίους ποιητές της εποχής, όπως ο Γκαίτε και ο Μπάιρον, αλλά τελικά άλλοι ήσσονες ποιητές θα μεταφέρουν το έργο στις γλώσσες τους σε πεζές και όχι έμμετρες μεταφράσεις (Stanislas Julien, Παρίσι 1825, Charles Brinsley Sheridan, Λονδίνο 1825, Grasseti, Μεσολόγγι 1825). Ωστόσο, ο στόχος της διεθνοποίησης του ελληνικού ζητήματος θα επιτευχθεί.

 Ως καταλληλότερο όχημα έκφρασης προκρίνεται από τον ποιητή η δημώδης λαϊκή γλώσσα. Παρατηρεί ο Ι. Πολυλάς: «Και τω όντι, αν είναι αληθινόν ότι ο καθαρός Ελληνισμός στέκεται εις την ζωντανή φωνή, εις το σεμνό κάλλος της μορφής και εις το ξάστερο βάθος του λόγου, βέβαια τούτο το ποίημα έβγαινε ως ο πρώτος γνήσιος καρπός της Ελληνικής φαντασίας, ύστερ’ από είκοσι αιώνες του μαρασμού της». (Άπαντα τα Ευρισκόμενα, σελ. ιη΄)

Ο Σολωμός μορφωμένος στην Ιταλία είχε στενούς διανοητικούς δεσμούς με το ρεύμα που διαπερνά την τέχνη των συγχρόνων του τον Ρομαντισμό. Υπό την επίδραση του Ρομαντισμού θα δημιουργήσει και τον «Ύμνο». Από τα προτάγματά του εμπνέεται αφού, σύμφωνα με τον μεγάλο σύγχρονό του ποιητή τον Σίλλερ, η Τέχνη είναι θυγατέρα της Ελευθερίας και υποτάσσεται στην ανάγκη του Πνεύματος και όχι στη βία της ύλης. Δεν υπηρετεί τη Χρεία και την Ωφέλεια, αλλά το φιλέρευνο φιλοσοφικό Πνεύμα και τη Φαντασία. Σχετικά με τον Ρομαντισμό διαβάστε εδώ.

Με τον Όμιλο Ποίησης του Βαρβακείου Πρότυπου Γυμνασίου μελετήσαμε ολόκληρο το ποίημα χωρίζοντάς το σε ενότητες, όπως τις όρισε ο Ι. Πολυλάς στα Προλεγόμενα των «Απάντων».

Διαπιστώσαμε ότι ο Σολωμός διατυπώνει ποιητικά τα σημαντικότερα γεγονότα των πρώτων χρόνων της εξέγερσης και στοχάζεται πολιτικά. Την ίδια στιγμή όλα τα συναισθήματα, η αγωνία για τη συνέχεια, η ολόψυχη υποστήριξη του αγώνα και των αγωνιστών κατακλύζουν τον «Ύμνο». Είναι δύσκολη η κατανόηση για κάποιον που αγνοεί τα γεγονότα κι έτσι αποφασίσαμε να ερευνήσουμε και να φωτίσουμε τον αναγνώστη.

1.       Το Προοίμιο εκτείνεται στις στροφές 1-34. Έχει ελεγειακό χαρακτήρα και επιστρέφει στο αρχαίο ελληνικό παρελθόν, στα ιερά κόκκαλα των προγόνων που δίνουν ορμή στην Ελευθερία να μετρήσει τη γη που σύντομα θα κάνει δική της για τους Έλληνες. Στις στροφές 9 και 10 αναφέρεται στους ξένους:

«να γυρεύης εις τα ξένα/ Άλλα χέρια δυνατά» (στρ. 9) και

«Δεν είν’ εύκολες οι θύρες,/ Εάν η χρεία τες κουρταλεί». (στρ. 10)

Το ιστορικό υπόβαθρο για την ερμηνεία θα βρείτε εδώ.

«Εγαλήνευσε, και εχύθη/ καταχθόνια μία βοή,/ Και του ρήγα σου απεκρίθη/ Πολεμόκραχτη η φωνή». (στρ. 18)

Το ιστορικό υπόβαθρο για την ερμηνεία θα βρείτε εδώ.

«Γκαρδιακά χαροποιήθη/ Και του Βάσινγκτον η γη,/ Και τα σίδερα ενθυμήθη/ Που την έδεναν και αυτή». (στρ. 22)

Το ιστορικό υπόβαθρο για την ερμηνεία θα βρείτε εδώ.

Στις στροφές 23-26 διαβάζουμε για «Το Λεοντάρι το Ισπανό» και για τον Αετό «που φτερά και νύχια θρέφει/ Με τα σπλάχνα του Ιταλού».

Δείτε εδώ το ιστορικό υπόβαθρο.

2.       Η δεύτερη ενότητα εκτείνεται στις στροφές 35 – 73. Εδώ περιγράφεται η μάχη και η άλωση της Τριπολιτσάς. Οι εικόνες θυμίζουν την ομηρική αφθονία.

«Κύττα χέρια απελπισμένα/ Πώς θερίζουνε ζωές!/ Χάμου πέφτουνε κομμένα/ Χέρια, πόδια, κεφαλές». (στρ. 64)

Το ιστορικό υπόβαθρο για την ερμηνεία θα βρείτε εδώ.     

3.       Η τρίτη ενότητα εκτείνεται στις στροφές 74 – 87 . Ο αποκλεισμός της Κορίνθου, ο Δράμαλης, τα Δερβενάκια.

«Ω τριακόσιοι! Σηκωθείτε/ και ξανάλθετε σ εμάς/ Τα παιδιά σας θέλ ιδείτε/ Πόσο μοιάζουνε με σας». (στρ. 78)

 Δείτε εδώ το ιστορικό υπόβαθρο για την ερμηνεία της ενότητας.

4.       Η τέταρτη ενότητα εκτείνεται στις στροφές 88 – 122. Η Α’ πολιορκία του Μεσολογγίου και ο πνιγμός των Τούρκων στον Αχελώο.

«Σωριασμένα να τα σπρώξει/ Η κατάρα του Θεού,/ Κι απ εκεί να τα μαζώξει/ Ο αδελφός του Φεγγαριού». (στρ. 114)

«Κάθε πέτρα μνήμα ας γένει/ Και η Θρησκεία, κι η Ελευθεριά/ Μ αργοπάτημα ας πηγαίνει/ Μεταξύ τους και ας μετρά». (στρ. 115)

Δείτε εδώ το ιστορικό υπόβαθρο για την ερμηνεία της ενότητας.

5.       Η πέμπτη ενότητα εκτείνεται στις στροφές 123 – 138. Εδώ καταγράφονται η θλίψη και ο συγκλονισμός από τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, ο ενθουσιασμός από τα κατορθώματα των Ελλήνων στη θάλασσα και από την πυρπόληση της Τουρκικής υποναυαρχίδας.

«Όλοι κλαύστε. Αποθαμένος/ Ο αρχηγός της Εκκλησιάς./ Κλαύστε, κλαύστε. Κρεμασμένος/ Ωσάν να τανε φονιάς». (στρ. 135)

Το ιστορικό υπόβαθρο για την ερμηνεία θα βρείτε εδώ. 

6.       Επίλογος (στρ. 139 – 158) Στον συγκλονιστικό επίλογο ο ποιητής καταθέτει την αγωνία του για την έκβαση του αγώνα. Ο Εμφύλιος έχει αρχίσει.

«Εάν μισούνται αναμεσό τους/ Δεν τους πρέπει ελευθεριά» (στρ. 147)

«Τί θα κάμετε; Θ αφήστε/ Να αποκτήσωμεν εμείς/ Λευθερίαν, ή θα την λύστε/

Εξ αιτίας Πολιτικής;» (στρ. 157)

 Δείτε εδώ το ιστορικό υπόβαθρο για την ερμηνεία της ενότητας.  

                                              Η καθηγήτρια Χρυσάνθη Κουτσιβίτη - Φιλόλογος